Sovyet tarihi konusunda dünyaca tanınmış Fransız araştırmacı Helene Carrere d’Encausse Çernobil nükleer santral felaketinin SSCB tarihini Çernobil’den önce ve Çernobil’den sonra olarak ikiye böldüğüne işaret etmektedir. Zira, uzun süre gizli tutulamayan Çernobil kazası, Gorbaçov’u glasnost yani açıklık konusunda daha tutarlı olmaya zorlamıştı.
Aynı şekilde 1986’da Almatı’da meydana gelen “Celtoksan Vakiygaları” yani “Aralık Olayları” da, SSCB’inde yaşayan halkların bağımsızlık tarihini Aralık olaylarından önce ve Aralık olaylarından sonra olarak ikiye bölmektedir. Çünkü, Kazak gençleri 1986 aralık ayında Komünist Partisi Merkez Komitesinin kararını protesto etmekle, SSCB’de yaşayan diğer milletlerin de gözünü açmıştır. Kazak gençleri, onlara Gorbaçov’un SSCB’sinde Komünist Partinin kararlarına itiraz edilebileceğini göstermiştir.
Астана қаласы Тiлдердi дамыту басқармасы және «Руханият» орталығының ұйымдастыруымен Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетiнiң Абай аудиториясында «Азаттықтың өшпес рухы» атты тарихи-танымдық туындының тұсауы кесiлдi.
Шығарма биыл туғанына 110 жыл толып отырған Алтай қазақтарының ұлт-азаттық қозғалысының көсемi Оспан батыр Исламұлының өмiр тарихына қатысты жазылыпты. Кiтаптың авторы Оспан батырдың серiгi Нұрғожай Молдажанұлы өзi куә болған оқиғаларды хатқа түсiртiп, кейiнгiге мұра етiп қалдырған.
Нұрғожай батыр 1940 жылы көтерiлiс бұрқ еткен сәттен бастап, 11 жыл қанды қырғынның топ ортасында жүрген. 1951 жылы Оспан батырмен бiрге Тибеттiң жерiне келiп, бекiнген. Осы арада Оспан батыр жау әскерiнiң қолына түскен соң, өзiне қарасты елiн бастап Үндiстанға өтiп кеткен. Кашмирде бiрнеше жыл тұрып, 1954 жылы Түркияға қоныстанған.
Ұлы ғалым Махмұд Қашғаридiң «Диуани лұғат әт-түрк» атты әйгiлi кiтабы 1910 жылға дейiн аты бар, бiрақ заты жоқ кiтап едi. Басқаша айтқанда, оған дейiн кiтаптың тек аты ғана аталатын, бiрақ кiтапты көрген ешкiм жоқ едi. Егер бүгiнгi таңда бұл кiтап бүкiл әлемде зерттеулер мен конференцияларға арқау болып отырса, бұл үшiн бiз кiтапқұмар, ғылым мен мәдениетке жан-тәнiмен берiлген Әли Әмiрi әпендiге қарыздармыз.
Махмұд Қашғари 1072-1074 жылдары Бағдатта Халипаға тарту ету үшiн жазып шыққан аса құнды осы шығарманы Әли Әмiрi әпендi сахафта (көне кiтап сататын орын) жатқан жерiнен көрiп, сатып алды да, ғылыми айналымға кiргiздi.
Қазақ халқының таяу заман тарихында ерекше орынға ие Алаш қозғалысының тарихы көбінесе Алаш Орда үкіметінің тарқауымен байланыстырылып 1918 жылға дейін келіп аяқтатылады. Алайда бұл мәселеге тереңнен үңілгенде, оның ауқымының одан әлдеқайда әріде Мұстафа Шоқайдың күрес тарихымен жалғасып 1940 жылдарға дейін барғанын көреміз. Бірақ, Мұстафа Шоқайдың іс-қимылдарын Алаш Орада қозғалысынан бөлек қолға алу басым болып отыр. Атап айқтанда, Алаш Қозғалысы, Алаш Орда үкіметі мен Мұсафа Шоқай, Түркістан автономиясы, Шоқайдың Еуропа елдеріндегі саяси іс-қимылдары көбінесе бірбірінен тәуелсіз әрекеттер ретінде бағалануда.
Әбдіуақап Қара,Түркиядағы Мимар Синан көркемөнер университетінің профессоры, тарих ғылымының докторы, түркітанушы:
– Әбдіуақап аға, сіз саналы ғұмырыңызды ғылымға арнап келе жатқан адамның бірісіз. Соның ішінде қазақ тарихына қатысты еңбектеріңіздің өзі бір төбе. Бірде азаттық идеясын ту етіп ұстаушылардың бірегейі – Мұстафа Шоқайдың өміріне қатысты Түркістан легионы туралы ақиқатты ашқыңыз келетінін айтып едіңіз. Осы арманыңызға жеттіңіз бе?
– Жоқ, ол арманымызға жеттік деп айта алмаймын. Біріншіден, бұл – өте ауқымды мәселе. Тез арада орындалуы да екіталай. Әлі көп уақыт еңбек етуді талап етеді. Содан соң, әрине, бұл тек бір ғана адамның қолынан келетін шаруа емес. Басқа ғалымдар да атсалысуы керек. Сондай-ақ бұл тек қазақ халқына ғана қатысты емес. Көптеген елдер бұл мәселенің қыр-сырының ашылуына өте-мөте мүдделі. Өйткені легионда қазақтан басқа да көптеген халықтардың өкілдері болғанын білесіз. Осы мақсатта 2006 жылы Ыстамбұлда Түркістан легионы туралы түрік тілінде бір кітап шығарған едім. Онда Түркістан легионының бірқатар қырларын ашуға тырыстым. Енді бұл еңбектің қазақ тіліне аударылып басылуы мен үшін өте маңызды.
Ünlü yazar Cengiz Aytmatov’un Goethe ve Tolstoylar ile kıyasladığı Abay (İbrahim) Kunanbayoğlu, kendi halkını tüm yönleriyle eserlerine yansıtabilen ender şair ve yazarlardan biridir. Özellikle Kazak edebiyatında yeni bir çığır açmasıyla tanınan Abay sadece Kazak kültürüne değil, dünya kültürüne mal olmuş bir şahsiyettir. Bu sebeple, 1995 yılı UNESCO tarafından bütün dünyada “Abay Yılı” olarak ilan edilmiştir. Bu etkinlikler dünyanın bir çok ülkesinde olduğu gibi, Türkiye’de de kutlanmıştır.
Türkiye’deki Abay Yılı kutlamaları çerçevesinde, Istanbul’un Kazakların yoğunlukta yaşadığı ilçelerden biri olan Zeytinburnu’nda bir caddeye onun adı verilmiştir. Daha sonra bu cadde de inşa edilen ilçenin güzide okullarından birine Abay İlköğretim Okulu olarak onun adı verilmiştir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 21 Mayıs 2003 tarihinde, Zeytinburnu’na şeref vererek, bu okulun açılış törenine bizzat katılarak açılış kurdelasını kesmişlerdir. Bu da bize Abay isminin Kazak Türklerinde ne derece saygın bir yere sahip olduğunu gösterse gerek.
Türk Dünyasına gönül vermiş gazeteci yazar Kemal Çapraz’ı son yolculuğuna yine Türk Dünyası uğurladı. Tuzla Yayla Merkez Camisindeki cenazesinde İstanbul’daki, hatta tüm Türkiye’deki Türk Dünyası temsilcileri ona son görevlerini yapmak için oradaydı. Bu da onun samimi bir dava adamı olduğunun tartışılmaz bir deliliydi.
Onun için tabutunu sadece vatandaşı olduğu Türkiye Cumhuriyeti’nin ay yıldızlı bayrağı değil, gönülden bağlı olduğu tüm Türk Devletlerinin bayrakları örtüyordu. Türk-Kazak, Türk-Doğu Türkistan, Türk-Kirim gibi ikili bayraklı tabutlar çok görmüştüm. Fakat ilk defa böylesine çok bayraklı bir tabut görüyorum. Bu da Çapraz’ın Türkiye’deki Türk Dünyasının birleştirici temsilcisi oluğunun tartışılmaz bir bicimde ortaya koymaktadır.
