II. Dünya Savasinda Türkiye’de bir kisim aydinlarin Almanya saflarinda savasa katilmak için çaba sarf ettigi ve bunun sonucunda 1944 Türkçülük davasinin ortaya çiktigi malum. Fakat, bu çabalarin diger bir sonucunun Türkistanli askerlerin Almanya saflarinda savasa katilmasi oldugu fazla bilinmez. Sovyet ordusundan esir düsen Türkistanli askerlerden gönüllü kitalar olusturmayi amaçlayan “Türkistan Lejyonerleri Projesi” Nazi Hükümeti’nin Dogu Bakanligi (Ostministerium) tarafindan yürütüldü. Sovyetler Birligi’nden isgal edilecek olan topraklardan sorumlu olan bu bakanligin basinda Alfred Rosenberg bulunuyordu. Rosenberg’in projesine göre, bu gönüllü kitalar egitildikten sonra Kafkasya ve Türkistan cephesine parasütle indirilerek, Sovyet ordusuna güneyden ve dogudan yeni cepheler açilacakti.

Aslinda Sovyet ordusundan esir düsen Türk asilli askerler ile Kafkasyali Müslüman askerleri Alman ordusunda veya herhangi resmi görevlerde kullanmak Nazi ideolojisine aykiriydi. Çünkü Nazilerin irk siniflandirmasina göre, Tatar ve Orta Asya’nin Türk Boylari “düsük degerli Asyaliligi” temsil ediyordu. Nazilere göre, onlar Slavlardan da asagi bir irkti. Hatta onlar insandan asagi tiksindirici bir varlik manasinda “untermensch” deniliyordu.

Modern Kazak tarihinin en önemli simalarından biri sayılan Mustafa Çokay Paris’in Nogent-sur-Marne semtinde, 1923-1941 yılları arasında 18 yıl yaşadı. Çokay’ın Fransa’ya geliş tarihi 1921 yılının yaz mevsimidir. Başlangıçta Paris’in merkezinde yaşadı. Ama sonra Nogent’a geldi. Çünkü o sırada burada önemli bir yazar, aydın ve elit kesim yaşamaktaydı.

Mayıs 2000’de Paris’te yaptığımız araştırmalarımızda Çokay’ın Nogent’da kaldığı adresleri de tespit etmiştik. Bizim o sıralardaki araştırmalarımıza Mustafa Çokay Fransız-Kazak Dostluk Derneğinin kurucusu ve Başkanı Sayın Yaşar Dinç çok destek vermişti. Kendilerine bir daha teşekkür ediyorum.

Dinç ile birlikte Nogent’a gelmiş ve Doğu Dilleri ve Medeniyetleri Enstitüsündeki Mustafa Çokay arşivinde tespit ettiğimiz adresleri dolaşmıştık. Nogent Belediyesinin arşiv kayıtlarını birlikte inceleyerek, Mustafa Çokay’ın Nogent’daki adreslerdeki kalış sürelerini de belirlemiştik. Bu tespitlerimize göre, Çokay şu adreslerde yaşamıştı :

Kazakistan’ın bağımsızlık tarihindeki önemli şahsiyetlerden biri Mustafa Çokay’dır. İşte bu sebeple Kazakistan’ın bu sene bağımsızlığının 20. Yılı olması münasebetiyle 18 Kasım 2011 tarihinde Almatı’da Şarkiyat Enstitüsü “Mustafa Çokay’ın Bilimsel Mirası ve Günümüz” konulu uluslar arası bir sempozyum düzenledi. Bu sempozyumun tarihi önemi büyük. Çünkü Mustafa Çokay’a hasredilen ilk uluslar arası sempozyumdur.

Bu sempozyumda Kazakistan Bilim ve Eğitim Bakanlığı tarafından “Kazakistan biliminin gelişmesine yaptığımız hizmetler” için bir madalya ile taltif edildik. Kazakistan Başbakanı Kerim Masimov’un Mustafa Çokay hakkında araştırma yapanların ödüllendirilmesi konusundaki talimatı doğrultusunda Kazakistan Bilim ve Eğitim Bakanı Bakıtcan Cumagulov tarafından verilen madalyayı bakanlık yetkilisi Kencegül Bekimova göğsümüze taktı. Bu hususta yaptığı konuşmada “Mustafa Çokay hakkında bu toplantının Kazakistan’ın 20. Bağımsızlık yılında gerçekleştirilmekte olması bir tesadüf değildir. Çünkü onun ismi anıldığında bağımsızlık için mücadele eden bir şahsiyet olarak gözümüzün önünde belirir. Abdulvahap Kara Mustafa Çokay’ın hayatı ve mücadelesi konusundaki araştırmalara bizden kilometrelerce uzaktaki Türkiye’den katkı yaptı” dedi.

Çokay konusundaki araştırmalarımızın Kazakistan’da bu şekilde takdir görmesinden dolayı çok mutluyum. Çünkü, araştırmacıların şahsında Kazak Hükümeti’nin Mustafa Çokay’a olan saygılarının bir tezahürüdür.