Türkiye’deki Kazakların ağır meşakkatlerle yapılan göç tarihine baktığımızda, bu göçün Kazakların özgürlük yolundaki olağanüstü kahramanlık destanı olduğunu görürüz. 1930’lı yılların ikinci yarısında başlayıp 1952’de Türkiye’de nihayete eren bu göçün filmi yapılıyor. “Aldongar Production” film şirketi filmin senaryosunu yazmak için 20-22 Eylül 2013 tarihinde Almatı’da tarihçiler ve yazarlar bir araya geldi.
Түркияда тұратын қазақтардың ұзақ-салқар көш тарихына назар аударғанда, бұл көштің қазақтың еркіндік жолындағы теңдессіз ерлігі екенін көреміз. 1930 жылдардың екінші жартысында басталып, 1952 жылы Түркияда аяқталған осы көш көркем фильмге арқау болуда. “Aldongar Production” компаниясы фильмнің сценариін жазу үшін 20-22 қыркүйек күндері Алматыда бірқатар тарихшылар мен жазушылардың басын қосты.
ХХ ғасырдың басында төрткүл дүниенің бұрышына тарыдай шашылған қазақтар туралы кинотуынды түсіріледі. Бүгін Алматыда еліміз бен алыс-жақын шет елдік тарихшылардың басын біріктірген «Алдоңғар продакшн» ұжымы осылай мәлімдеді.
Жиын барысында кинотүсірушілер ғалымдардың фильм сценариіне қатысты пікірлерін тыңдап, нақты қай кезеңдегі оқиға желісін өрбітетіні жайында кеңес алды.
Нәтижесінде, фильмге негіз болып ХХ ғасырдың 1930-жылдарында Қытай еліндегі өзге халықтарды ұлттық және діни жағынан кемсіту алынатын болды. Сол заманда аз ұлт өкілдері, оның ішінде қазақтар да Алтайдан Ганьсу мен Синхайға қоныс аударды. 4 мыңдай қазақ оңтүстікке қарай жылжуды жалғастырып, тибеттіктермен соғыса жүріп, Үндістаннық Кашмир қаласына жетті.
Қиын-қыстау кезеңде көп адам жолда мерт болды. Дәл осы тарихи жайттарды таспаға түсіру үшін продакшн ұжымы Қытай, Моңғолия, Үндістан мен Түркияда түсірілім жасайды. Қазір ел тарихынан сыр шертетін туындының сценариі жазылып жатыр.
Әбдіуақап Қара, тарих ғылымдарының докторы, профессор:
Біз бұл фильмді тек қазақ халқына, түркі халықтарына емес, әлем елдеріне көрсетуді қалаймыз. Жаһандық фильм болуы керек. Ол үшін біз бар құндылықты осы фильмде көрсетуіміз керек.
Әйгерім МУСИНА
Qazaq qonaqjay qalıq. Üyinen qonaq üzilmeydi. Tipti qazaqta adamnıñ bedeli qonaq şaqıruvımen de esepteledi. Yağniy üyine qonaq şaqırmağan adamdı onşa sıylamaydı. Äl asirese qoy soyıp köp qonaq şaqırılğanda, tabaqqa et qalay bolsa solay emes, bir tärtip, bir dastürmen salınadı. Mine osı orayda Türkiya men Evropadağı jastar arasında şatasuvlarğa sebep bolıp otırğan qazaqta tabaq tartuvdın türlerin nazarlarınızğa usınıp otırmız:
Президенттің ғылымға үлкен мән бергендігі соңғы жылдарда атқарылған жұмыстардан нақты көрініп отыр. Атап айтқанда, Мәдени мұра бағдарламасы қазақ тарихы мен мәдениетінің зерттеліп қағаз бетіне түсірілуінде үлкен мәнге ие болды. Осы бағдарламаның арқасында қазақ ғалымдары мен жазушылары үлкен туындыларды дүниеге келтірді. Бұл соңғы ширек ғасырда әлемде ең үлкен мәдени бағдарлама болып тарихқа енді десек қателеспейміз.
Болашақ бағдарламасы болса, қазақ жастарының әлемдегі ең үздік ғылым ордаларынан білім алуына мүмкіндік туғызды. Бұл да әлемдік деңгейдегі білім уақиғасы. Бұл әрине Елбасы Назарбаевтың Абылай Ханның “Білекке сенген заманда ешкімге есе бермедік, білімге сенген заманда қапы қалып жүрмелік” деген қанатты сөзін басшылыққа алғаны сондай-ақ бүгінгі ғылым және білім заманында да алдыңғы қатарлы елдер арасында өз орнын тапса деген арманды іске асыруға күш жұмсағаны.
(Hikaye – Abdulvahap Kara)
10-15 Eylül 2013 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da Kazanat Hipodromunda gerçekleşecek şampiyona dokuz ülkenin takımları katılıyor. Kazakistan Milli Sporlar Federasyon Başkan Yardımcısı Bekbolat Tilevhanov’un verdiği bilgilere göre, Afganistan, Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Rusya, Türkiye ve Özbekistan’ın katıldığı Kökpar Şampiyonasına “Samurık-Kazına” Holding sponsorluk ediyor.
Kazakistan son yıllarda Türklerin en eski ata sporlarından olan Kökpar veya Oğlaktartış, Oğlakkaptı, Buzağı Kaçırmak’tan Buzkaşı olarak da adlandırılan bu oyunun tekrar canlandırılması için çalışmalar yapıyor. Bu amaçla Uluslararası Kökpar Federasyonu da kuruldu. Federasyona Kazakistan’a komşu ülkelerin yanısıra Pakistan, Türkiye ve hatta Fransa üye olarak katılmış bulunmaktadır. Günümüzde Kazakistan’da yetişkinler ve gençler arasında ayrı ayrı kökpar şampiyonaları gerçekleştirilmektedir. Köy ve ilçe seviyelerindeki yarışmalar hesaba katıldığında Kazakistan’da yılda 300 kadar kökpar turnuvası gerçekleşmektedir.
Kökpar oyununda amaç oğlağı ele geçirmek, sonra belli bir mesafeye taşımak ve belirlenen kuyunun içine atmaktır. Kökpar oyunun kurallarına göre on atlı yarışmaya katılabilir. Ancak alana her takımdan dört oyuncu çıkar. Diğer spor oyunlarında olduğu gibi takımda oyuncu, hatta at değişikliği yapılabilir. Oyunu üç hakem yönetir. Kurallara göre, bir oyuncu yerden oğlağı alırken hücum edilmez. Rakibe kamçı ile vurmak, seyircilere doğru atı sürmek, oğlağı kapan rakibi atından düşürmek veya oğlağı arkasından çekmek yasaktır. Yasaklara uymayan oyuncu 2 dakikalığına oyun dışı kalır. Eksik oyuncu ile oynayan takım zayıflar. Kökpar oyunu basit bir oyun olmakla birlikte yüksek teknik isteyen bir oyundur. Kökpar için darbelere alışkın atın olmasının yanısıra tecrübeli oyuncu da olmak gerekir.
Kazakistan’da 10 Eylül’de başlayan oyunlara 9 takımda 108 çopendoz (atlı binici) katılıyor. 11 Eylül tarihli Aykın gazetesinin haberine göre, ödüller birinciye 10 milyon tenge (yaklaşık 65.000 dolar), ikinciye 6 milyon tenge, üçüncüye 4 milyon tenge’dir. Tüm Türk dünyası 15 Eylül’ü bekliyor. Çünkü, 15 Eylül’de beş gün sürecek oyunların sonucu belli olacak ve ilk Kökpar Asya Şampiyonu ortaya çıkacak.
İki senede bir yapılması planlanan Kökpar Asya Şampiyonasının ikincisinin 2015’te Türkiye’de yapılacağı bildirildi.
I. Asya Kökpar Şampiyonasının tanıtım videosu.
Abdulvahap Kara
Ötken jılı B.K. Qalşabayeva men A.Q. Beysegulova Istambulda Türkiya qazaqtarının tariyqı men mädeniyeti tuvralı zerttev jürgizgen edi. Mine bul zerttevler jaqında Almatıda El-Farabi Ulttıq Universitetinde kitap bolıp şıqtı. Kitap jalpı tört bölimnen turadı:
1. Türkiya qazaqtarınıñ etniykalıq tariyqı
2. Türkiya qazaqtarınıñ qonıstanuv tariyqı
3. Türkiyadağı qazaq diyasporasınıñ etnomädeniy muraları
4. Türkiyadağı qazaq diyasporasınıñ ädet-gurıp, salt-dästürindegi erekşelikter
Kitapta sonımen Türkiya qazaqtarının toyları men qol önerlerine qatıstı türli tüsti fotolar da berilgen. Etnomadeniyet zerttevşi qazaq ğalımdarınıñ Türkiya qazaqtarı tuvralı alğaşqı zerttev kitabı retinde tariyqqa ötken osı kitaptıñ avtorları B.K. Qalşabayeva men A.Q. Beysegulovağa osınday eñbekti jarıqqa şığarğandarı üşin alğısımdı aytamın sonday-aq tabıstı zerttevleriniñ jalğasa berüvine tilektespin.
Abdulvahap Kara
|
İstiklal Marşı
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal… Hakkıdır, hakk’a tapan, milletimin istiklal!
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Garbın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, ‘Medeniyet!’ dediğin tek dişi kalmış canavar?
Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va’dettigi günler hakk’ın… Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.
Bastığın yerleri ‘toprak!’ diyerek geçme, tanı: Düşün altında binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şuheda fışkıracak toprağı sıksan, şuheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ruhumun senden, ilahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeli, Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, ilahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arsa değer belki başım.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, hakk’a tapan, milletimin istiklal! (Mehmet Akif Ersoy) |
Тәуелсіздік гимні
Қорықпа, сөнбейді таң шапағына боялған қызыл байрақ. Ол құламайды, құламай түрікте ең соңғы шаңырақ Ол менің елімнің жұлдызы, жарқырап жанған көгімнен Ол менің ұлтымдікі тек менікі болып қалмақ.
Садағаң кетейін ей, ерке айшық мәңгі ашық болсын қабағың Бұл неғылған қатулық қаһарман халқыма жарқырап күліп қара бір Зая кетер әйтпесе сен үшін төгілген қанымыз Қақысы, Қаққа бас иген ұлтымның тәуелсіздік.
Мен ежелден еркін өстім, еркін боп мәңгі қаламын Қай нақұрыс кісендеп ұстамақ болса, таң қаламын Буырқанған өзенмін, бөгеуді бұзып өтетін, Туласам егер тауды да талқандап жаншып ағамын
Темір сауыттылар кеулеген анау күн батыс аспанын, Қасиетті менің жеріме баса алмас олай қастарым. Қорықпа, жаулай алмайды қаһарман түрік ұлтымды Қанша азулы болса да қағамыз тісін басқаның.
Бауырым, киелі топыраққа ашкөз қорқауларды жолатпа Арам тобырға, ар иман толы еліңді тонатпа Хақ тағала уәде еткен сағанда туады ерлік күн Бүгін бе, ертең бе елім деп ертемен қорықпай қон атқа.
Топырақ таразы табаның астында арыңды салмақтар Жатыр оның қойнында кебінсіз мың сан аруақтар Ей, шәйіт ұрпағы күңірентпе көрде жатқан ата-бабаңды Отаның үшін опат бол есіміңді елің ардақтар.
Естісе егер, ел үшін мерт болған жүректің әмірін Қара жер қойнынан шәйттер шығады жарық қабырын Жанымды, сүйген жарымды алсаң-ал саған ризамын Тек мына пәни жалғанда отансыз қалдырма тәңірім.
Шыбыным шырқырап, сұраймын сенен сілкілеп сананы Баспасын ешқашан киелі жерімді арсыздар табаны Таң алдында тәңірге сыйынып, айтылған осынау азандар Көгілдір аспан төрінде жаңғырып боп мәңгі қалады.
Есімім тасқа жазылар кірген соң суық көріме Қанды жасым сорғалап төгілер туған жеріме Өлі денемнен тірі рухым кетеді мүлде бөлініп Сонан соң барып жайғасар ғарыштың ұлы төріне.
Желбіре, таң серісі қасиетті айшық даңқтан жаралған Болсын тек сен үшін төгілген қанымыз біздің адал қан, Саған да түрік нәсіліме жоқ, енді мәңгі өлу Қақысы сенсің бостандық туы дербестік Қақысы, Қаққа бас иген ұлтымның тәуелсіздік. (Түрік тілінен аударған: Әбдіуақап Қара – Мұқаш Қожақметұлы) |
|
KÖKTUVDIÑ JELBİREGENİ
Köktuvdıñ jelbiregeni – Qazaqtıñ asqaq bedeli. Mahabbat, qayrat ekevlep, Şımırlatqanı deneni.
Köktuvdıñ jelbiregeni – Janıma quvat beredi. Talasqa tüsse jan men tuv Jan emes, mağan keregi- Köktuvdıñ jelbiregeni.
Köktuvdıñ jelbiregeni- Eldiktiñ asqaq öleñi, Är jaqqa tartpay, Qazağım, Bir sözge jiynal degeni.
Köktuvdıñ jelbiregeni – Baqıttıñ eljiregeni, Qıyırda qalğan Qazaqtıñ Azat otanğa jete almay Köziniñ möldiregeni.
(Almas Ahmetbekulı)
|
GÖKBAYRAĞIN DALGALANMASI Gökbayrağın dalgalanması Kazak’ın yüksek itibarı. Muhabbet, azim ikisi birlikte Titretiyor tüm bedenimi.
Gökbayrağın dalgalanması Bana güç kuvvet veriyor. Çelişse can ile bayrak Can değil, bana lazım olan Gökbayrağın dalgalanması.
Gökbayrağın dalgalanması Milletimin yüçe marşı, Sağa sola dağılma, Kazağım Bir sözle birleş demesi.
Gökbayrağın dalgalanması Mutluluğun zirvesi. Iraklarda kalan Kazakların Hür vatana ulaşamadığı için Gözlerinin yaşarması.
(Çev. Abdulvahap Kara)
|
GÖKBAYRAĞIM
Kazak’ın gurur kaynağı, Dalgalanır hey Gökbayrak! Ürperir bir muhabbetle, Onu seyreden her Kazak.
Can mı, bayrak mı deseler Derim ki: Bu canım yansın! Uğrunda bin can fedadır Gökbayrağım dalgalansın!
Gökbayrağım dalgalansın, Anayurdun zirvesinde. Birleşin ey Kazaklarım Gökbayrağın gölgesinde!
Gökbayrak şadlık zirvesi, Hasret kalan kaygı çeker. Hür vatandan uzak kalan, Kazaklar gözyaşı döker.
(İmdat Avşar Çevirimizden ilhamla) |
“Köktuvdıñ jelbiregeni” şiiri Ermurat Zeyiphan’ın bestesi ile Kazakistan’ın sevilen şarkıları arasında yer almıştır. Şarkı klibi için:
