23 Қазан 2013 – Сағат 16.00 – Ножан қалашығында
Әбілқасым Сәрсенбаев
СУРЕТШІ КӨЗІМЕН МҰСТАФА ШОҚАЙ
Белгілі суретші, профессор Әбілқасым Сәрсенбаевтың бір неше жылдан бері салып келе жатқан Мұстафа Шоқай туралы суреттері 5 тілде фотоальбом кітаптың алғаш рет Парижде оқырмандарымен қауышуда.
Kazakistan’dan gelen Murathan Şokan Türkiye ve Avrupa’daki Kazaklar arasında bilim, sanat, ticaret ve diğer alanlarda başarılı olmuş insanları Kazakistan’a tanıtmak istediğini, bu amaçla Türkiye’deki Kazak dernek ve vakıflarından destek istemeye geldiğini söyledi.
Şokan 2011’de Almatı’da “Bağımsızlığın Meyvesi” isimli kuşe kağıda basılı, renkli büyük boy kitap yayınlandı. Kitapta Kazakistan bağımsızlığına kavuştuğu 1991 senesi ile 2011 senesi arasında geçen yirmi yılda Kazakistan’a göç eden Kazaklar arasında bilim, sanat, ticaret ve spor alanındaki başarılı çalışmalarıyla ülkenin gelişmesine katkıda bulunan 123 önemli şahsiyet tanıtıldı.
Қазақ халқының жазба әдебиетінің іргесін алғашқы қалаушыларынан бірі болған Арғынбек Апашбайұлы (1882-1946) өз заманының реалист-ақыны, ұлағатты ағартушысы, елім деп еміреніп өткен замана жыршысы. 1894 жылы жазған “Жыл өлеңі” есімді өлеңінде қазақтың 12 мал атауын аталатын ұлттық күнтізбесінің маңыздығылын былай деп түсіндіреді:
“Көшпенді елде, сол қатарда қазақта да, санақ мәліметтерінде, жыл қайыруда жаңсақтық болып отырады. Біздің ұлтты ондай есптен жаңылдырмайтын жалғыз тәсіл – өлең. Ақын халықтың осындай асыл қасиетін ескеріп, мен он екі жыл атын ретімен өлеңге айналдырдым. Оған жыл жайлы кейбір аңыз арналарының сырын шерттім. Артық кеміне білген жандар түзету жасар!”
God created Adam in his own image. The similarity is not in appearance but spirit. This means Adam comes to life as creative as God. He begins his journey on Earth with that very ambition. The infant Nemat, born in the southern region of Kazakhstan to the family of Kelimbet in 1937, started his life journey on Earth with that ambition. Although father Kelimbetov was educated in a religious high school in Bukhara, he preferred to be a gardener exchanging books with mattock after repression against the religion in 1920-30’s.
Prof. Nemat Kelimbetov’s five books, familiar to Kazakh readers, namely “Common Literary Works of Turkic People” [Türk Halklarının Ortak Edebi Eserleri], “I Don’t Want To Lose My Hope” [Ümit], “Letters to My Son” [Oğluma Mektuplar], “Jealousy” [Kıskançlık] and “Elderlies” [Yaşlılık] are translated and published in Istanbul. The two books “Common Literary Works of Turkic People” and “I Don’t Want To Lose My Hope” were published last year, becoming popular among Turkish readers. “Common Literary Works of Turkic People” was appreciated in academic circles. Today, this book is taught in some universities as a textbook. Literary works of the turkic people in Turkey had been very well studied. However Kelimbetov’s review of ancient literary works related to each other has been hailed as an innovation.
11-13 Ekim 2013 tarihlerinde Uluslararası Kitap Fuarında bulundum. 2011’de fuarda bulunduğum için bu ikincisiydi. Herhalde bundan dolayı olacak bu sefer Frankfurt Fuarının dünya yayıncılığı ve kültür tanıtımındaki yerini anlamaya çalıştım. Frankfurt Kitap Fuarı ile her sene TÜYAP’ta düzenlenen İstanbul Kitap Fuarı arasındaki en büyük fark ilkinin kitabın üreticilerine, yani yazar, yayımcı gibi profesyonellere ikincisinin ise kitabın tüketicilerine, yani okuyuculara hitap etmesidir.
Frankfurt fuarına katılan yayınevlerinin hedefinde okuyucu kitlesinden daha ziyade telif ajansları bulunuyor. Bu sebeple ilk defa bu sene Frankfurt kitap fuarında telif ajansları reyonu da açıldı. Demek ki, bu fuarın temel amacı dünya çapında yayıncıları birbiri ile buluşturmak.
2006 senesinde Niğde girişine dilkilen Abılay Han’ın heykeli çevre düzenlemesi sebebiyle yerinden kaldırılmıştı. 11 Ekim günü saat 14.00’te adına yapılan parkın içindeki yeni yerine Kazakistan Ankara Büyükelçisi Janseyit Tüymebayev’in de katıldığı bir törenle dikilecektir. Bu tören aynı zamanda doğumunun 300. yılı vesilesiyle geçtiğimiz hafta Kazakistan’da yapılan büyük kutlamaların yapıldığı bir döneme de denk düşmektedir. Bu vesiyle Abılay Han adına bir parkın yapılmasında başta Niğde Belediye Başkanı Faruk Akdoğan olmak üzere emekleri geçen herkese teşekkürü bir borç bilirim. Bu heykel ve Ankara’daki Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev heykeli, İstanbul Ataköy’deki Kabanbay Batur heykeli Kazakistan – Türkiye dostluk ve kardeşliğinin birer abidevi sembolleri olarak Türk topraklarında ebediyyen muhafaza edilecektir.
Abılay Han (1711-1781) hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse, han sülalesinden olmasına rağmen yetim olarak büyüyen ve çobanlıktan cesareti ve savaşçılığıyla Kazak hanlığının tahtına oturan Abılay Han, dünyada eşine az rastlanır bir şekilde, bileğinin hakkıyla idareyi eline alan hükümdarlardan biridir. Hayatı, tahta geçişi ve han olarak elde ettiği büyük başarıları onu Kazaklar arasında haklı olarak efsaneleştirmiştir. Birçok Kazak günümüzde dahi ona saygı duymakta ve oğullarına Abılay, Abılayhan veya Abley gibi isimler vermektedir. Onun hakkında Sovyet döneminde romanlar yazılmıştır. Bunların başlıcaları İlyas Esenberlin’in “Jantalas” (1976), Sofı Smatayev’in “Elim-ay” ve Uzakbay Dospambetov’un “Abılay’ın Ak Tuğu”’ isimli eserleridir.
Türkiye’de 1952 yılından beri yaşamakta olan Kazak Türkleri örf-adet ve geleneklerini muhafaza etmekte ve şarkı, türkülerini de yeri geldikçe çalıp söylemektedirler. Müziğin ve özellikle iki telli milli çalgıları olan dombıranın Kazaklar arasında önemli yeri vardır. Bu sebeple zaman içinde Türkiye’de doğup büyüyen bazı gençler Sovyetler Birliği’nin sınırları içinde kalan Kazakistan ile temas olmadığı zamanlar kendi kendilerine dombıra çalmasını öğrenmişlerdir. Zeynel Özkalp, Beşir Ahmet Köse, Mustafa Buyurgan ve Mustafa Kök gibi gençler 1970 ve 1980’li yıllarda güfte ve beste de yapmışlardır. Bazen Türkçe şarkı ve türküler Kazakçaya da çevrilmiştir. Mesela bu satırların yazarı da Eski Dostlar şarkısını Kazakçaya aktarmıştır. Şimdi Türkiye Kazaklarına ait bazı şarkılarını aşağıda sunuyoruz.
Стамбұлдағы қазақ диаспорасы өкілдерімен Қазақстанның белгілі ғалымдары, Еуразия Университетінің профессоры Қаржаубай Сартқожаұлы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры Талас Омарбеков, Астана қаласындағы Әлкей Марғұлан археология институтының профессоры Зейнолла Самашев кездесу өткізді.
Түркияла тұратын қазақтардын ұзақ-салқар көш тарихына назар ауларғанда бұл көштің қазақтың еркіндік жолындағы теңдессіз ерлігі екенін көреміз. Олар еркіндік үшін адам сенгісіз қандай да бір ауыр қиыншылықтарды бастан кешірген. 1930- жылдары Қытайға қарасты Шы ғыс Түркістан өлкесінде Гоминдаң үкіметінің губернаторы Шың-Ши-Сайдың зомбылықтарына шыдай алмаған қазақтардың Елісхан Тәйжі мен Зайып Тәйжі сияқты көш көсемдерінің жетекшілігінде, баяғыдағы Бөке батыр сияқты, азаттықты туған тонырақтан тыс жерлерден іздеп шетке ауып кеткенін байқаймыз.
