Ыстанбұлда “Шаңырақ” Қазақ орталығында Қазақ профессоры Әбдіуақап Қараның “Мұстафа Шоқай” туралы кітабының бірнеше тілдерге аударылу шарасына орай бірінші “ сүйінші данасы” ғалым – жазушы Ә.Қараны оқытқан ұстазы, профессор ғылым докторы Гүлшін Шандарлыоглұна және белгілі жұрналист Ыстанбұлда бірінші консул қызметін атқарған, құрметті профессор, Дүние Қазақтары қауымдастығының Түркиядағы өкілі, Қазақстан мәдениет орталығының басшысы Ержан Уәйіске табысталды.
Mustafa Çokay’ın 1920 ve 1930’lu yıllarda Fransızca yazmış olduğu ve içinden günümüzde de önemini koruyan makalelerinden seçmelerden oluşan “Sovyetler Birliği’nin Türk Dünyasına Yönelik Politikası” isimli çalışmamız İngilizceye de çevrilerek geniş bir okuyucu kesimiyle buluşma imkanına sahip oldu.
«Жаһандану» ұғымы ағылшын тіліндегі «global» ұғымынан алынған, бұл терминді алғаш рет 1983 жылы Гарвард университетінің профессоры Теодор Левитт ғылыми айналымға енгізген. Жарты ғасырға толмайтын азғана уақыттың ішінде бұл ұғымның және процестің қарқынды дамып кеткені сонша, ұлттық құндылықтарымыз бен болмысымызға үлкен қатер төніп тұрғанын байқауға болады. Жаһандану ұғымын біртұтас адамзаттық мәдениет қалыптастыру үдерісіне ілесу деп те түсіндірсек болады. Десек те, біртұтас адамзаттық мәдениет құрамыз деп жүріп, сонау заманнан келе жатқан өз тіліміз бен ділімізден айырылып қалмаймыз ба деген мәселе тұрады. Осы жаһандану заманында ұлттық сананы қалай қалыптастыруға және дамытуға болады деген мәселе төңірегінде Түркия республикасында туып-өскен тарихшы, шоқайтанушы ғалым, Ыстамбұлдағы Мимар Синан көркем өнер университетінің профессоры Әбдуақап Қарамен сұхбат құрдық.
Jas Alaş 23 qantar 2024
– Өткен ғасырдың аяғынан бастап әлемде жаһандану үрдісі кең етек алды. Оның ұлттық мәдениетке ықпалын жоққа шығара алмасымыз анық. Қазақ мәдениеті, руханияты қазіргі таңда қарсы келген мәдени қақтығыстарға жұтылып кетпей, қарсы тұруға қауқарлы ма? Осы тақырып турасында сөз қозғасаңыз…
Bu mutlu gelişme bugün TÜRKSOY’da yaşandı. Kırgız türkolog ve araştırmacı Sabırbek Börübay Kırgızcaya çevirme sorumluluğunu üzerine aldı.Bana “Hocam izniniz olursa bu kitabınızı Kırgızcaya çevirmek istiyorum” dedi.
Çok mutlu oldum ve tabii iznimi verdim.Allah razı olsun kardeşim. Yüce Mevlam ne muradın varsa versin.
1997-2002 yıllarında Mustafa Çokay konusunda doktora tezime danışmanlık yaparak ufkuma açan, uzmanlaşmamı sağlayan, ondan önce lisans ve Yüksek Lisans eğitimlerinde beni her zaman destekleyip tarih ilminde yetişmemi sağlayan değerli hocama dün matbaadan çıkan eserimi mürekkebi kurumadan takdim ederek hayır duasını aldım.
Dün Ankara’da küresel gazeteciler Konseyi merkezinde Mustafa çokay’ın Fransızca makalelerinden oluşan Sovyetler Birliği’nin Türk dünyası politikası isimli dört dildeki eseri tanıtım toplantısı gerçekleştirildi.Büyük ilginin gösterildiği toplantıyı Türkiye Cumhuriyeti’nin eski kültür bakanlarından Namık Kemal Zeybek beyefendi yönetti.
Türk dünyasının XX. yüzyıldaki devlet ve fikir adamlarından Mustafa Çokay’ın bundan bir asır önce Fransızca dergilerde yayınlanan makalelerinden derlediğimiz görüşleri eski dergi sayfalarından alınarak geçen sene kitaplaştırmıştık. Eser orijinal dilinde geçen sene Fransızca yayınlanmıştı.
Bu sene bu kıymetli eseri tüm Türk dünyasının istifadesine sunmak için Türkçe, Kazakça ve Rusçaya çevirdik.Bu eseri okuyanlar göreceklerdir ki, Çokay sadece Türkistan Muhtariyeti’nin başbakanı olarak iyi bir devlet adamı değil, aynı zamanda kalemi kuvvetli çok iyi bir yazardır da.Çünkü, yazıları o derece etkili ve derin analizler içermektedir. Böylesine bir eseri Türk dünyası tarih ve kültür hayatına kazandırmaktan dolayı bahtiyarız.
Türk dünyasının geçtiğimiz asırda önde gelen devlet ve fikir adamı Mustafa Çokay’ın Fransızca dergilerde 1920 ve 1930’lu yıllarda yayınlanmış makalelerini bir araya toplayarak geçen yıl Fransızca olarak yayınlamıştık. Bu eseri “Sovyetler Birliği’nin Türk Dünyası Politikası” adıyla Türkçeye de kazandırdık.
Çokay’ın bundan bir asır önce, yani 1921-1939 yılları arasında çeşitli dergilerde yayınlanmış 120 kadar Fransızca makalesini tespit etmiştik. Bunlardan 40’a yakını, özellikle de SSCB’nin Türk dünyasına yönelik politikasıyla ilgili olan önemli makalelerini derleyerek kitap olarak basıldı ve Paris’te de kitabın tanıtım toplantısını yapmıştık.
Құрметті достар, құрметті әріптестер бүгін мен үшін қуанышты күн. Өткен жылы француз тілінде жарық көрген Мұстафа Шоқайдың түркі әлеміне қатысты мақалаларыннан құрастырған “Кеңес Одағының түркі әлемі саясаты” атты еңбегіміз түрік тілінен кейін енді қазақ тілінде жақын арада баспадан жарық көргелі отыр.
Қараша айының басында баспадан жарық көретін кітапта бұдан бір ғасыр бұрын бір туар мемлекет қайраткері Мұстафа Шоқайдың француз журналдарында жарық көрген 120 мақаласынан таңдалған 40 мақаласы орын алып отыр.Шоқайдың кезінде французша жазып кеткен мақалаларын өзінің ана тілінде туған халқына тарту ету үшін мен үлкен бақыт. Бұл күнге жеткізген, осындай мүмкіншілікті маған сыйлаған құдыреті шексіз жаратушы бір Аллаға сансыз шүкіршілік етемін.Құрметті қазақ тілді оқырман қауым Алаш қайраткері, түркі әлемінің жарқын болашағына өмірін арнаған Шоқайдың еңбегі баршаңызға құтты болсын!
Өткен жылы Шоқайдың Еуропада француз журналдарында жарық көрген 120 мақаласынан түркі әлеміне қатысты 40-тайын таңдап “Кеңес Одағының түркі әлемі саясаты” деген атпен кітап етіп шығарған едік. Биыл сол кітап қазақ және түрік тілдерінен кейін міне орыс тіліне де аударылды.
Өйткені Шоқайдың бұл кітаптағы мақалалары қазақтармен бірге әзірбайжан, қырғыз, қырым татарлары, өзбек, татар, түрікпен, Түркия, тіпті Шығыс Түркістандағы ұйғырлардың өткен ғасырдығы тағдырларына қатысты болып отыр.Шоқай түркі әлемін тек тарих пен саясат тұрғысынан емес, халықаралық байланыстар, экономика, әлеуметтік жағдайлары сынды түрлі қырларымен де зерттеп салиқалы да салмақты талдау жасауда.
