Біз наурыз айынын 3-і күні Еуразия ұлттық университетінің Әлихан Бөкейханның 155 жылдығына орай ұйымдастырған халықаралық ғылыми конференцияда Зәки Уәлидинің шығармаларындағы Әлихан Бөкейхан және Алаш тарихына қатысты баға жетпес мәліметтер туралы бір баяндама жасаған едік.
ХХ. ғасыр түркі дүниесі тарихнамасында келешекте аты алтын әріптермен жазылуға тиіс ұлы ғалым Уәлидинің еңбектері қазақтар үшін екі тұрғыдан маңызды.
Devamı…
Röportaj Alican Efe
(Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Tarih Bölümü Son Sınıf Öğrencisi)
– Merhaba değerli Prof. Dr. Abdulvahap Kara hocam Tarihçizgisi dergisi için kıymetli vaktinizden feragat edip bizimle bu röportajı gerçekleştirmeyi kabul ettiğiniz için size teşekkür ederim. Hocam Türkiye Cumhuriyet tarihinde Turgut Özal’ın özel bir yeri olduğunu biliyoruz. Onun aynı zamanda Türk dünyasında da önemli yeri olduğu bir gerçek. Bugünkü sohbetimizde sizinle Turgut Özal ve Türk dünyası hakkında konuşmak istiyoruz. Çünkü, siz bu konuya önem verdiğiniz için “Turgut Özal ve Türk Dünyası Türkiye-Türk Cumhuriyetleri İlişkileri 1983-1993” isimli bir kitap yayınlamıştınız. Böyle bir kitabı yazmak nereden aklınıza geldi?
– Öncelikle Turgut Özal konusunda söyleşi yapmak istediğinizden dolayı büyük bir memnuniyet duyduğumu ifade etmek isterim. Çünkü sizin de ifade ettiğiniz gibi Turgut Özal sadece Türk Türkiye Cumhuriyeti tarihinde değil, Türk dünyası ve belki de dünya tarihinde çok önemli bir izler bırakmış ileri görüşlü bir devlet adamıdır. Bu sebeple biz böyle tarihi değerlerimizi zaman zaman dile getirmek ve özellikle genç nesillere hatırlatmak durumundayız. Çünkü zamanı içinde dile getirilmeyen böyle siyasi ve edebi şahsiyetlerimiz unutulmaktır veya hak ettiği değeri bulamamaktadır.
Devamı…
Buna karşı çıkan Kazak bürokratlarını eleştirdi. Tüm Türk cumhuriyetlerin aynı alfabede okuyup yazması gerektiğini ifade etti. Şunları söyledi: “Bu alfabe 30 yıl önce ilan edildi! Dünyanın tüm Türk ülkelerinden dilbilimciler, Türk dillerinin kendine özgü özelliklerini – birbirlerine inanılmaz sözcüksel yakınlıklarını dikkate alarak, aynı kelimeleri telaffuz ve anlam açısından yazmaya karar verdiler.
Kazakistan 1991’de SSCB’den ayrılmadan önce, çoğu Türk ülkesindeki dilbilim enstitülerinin yöneticileri ve bilim adamları tarafından alfabe tavsiye eden karar imzalandı. Ancak, latin alfabesinin bugünkü derleyicileri bu çalışmayı görmezden gelerek kendi kişisel yazarın önerilerini sunmaya çalıştılar. Kazakistanlı bilim adamlarının bu ortak alfabeyi görmezden gelmesi şaşırtıcıdır.”
Tarihi Belge: 1991’de dilbilimcilerin ortak alfabe kararı
Olcas bununla da yetinmedi iki gün önce Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert tokayev mektupta gönderdi.
Ocas gibi önemli bir ismin bu önerisi Cumhurbaşkanı tarafından kabul edileceğine inanıyorum. Sayın Olcas bey bu teklifi ile şimdiden tarihe geçmiştir. Kendisini kutluyorum.
Dün Abay.kz gazetesinde yer alan röportajın tam metni için bkz.
Kazakistan’in taninmis bilim adami, Turkolog, roman, tiyatro yazarlarindan Prof. Dr. Nemat Kelimbetov’un edebiyat alaninda yillar suren calismalarinin urunu olan Turk Halklarinin Ortak Edebi Eserleri isimli kitabini Kazak Turkçesinden aktararak Istanbul’da 2011’de yayinlandik. 35 yasinda kendisini yatalak hale getiren felci buyuk azmiyle nasil yendigini anlattigi Umit isimli monolog hikâyesi de daha once Turkceye aktarilarak yayinlanan Kelimbetov bu son calismasinda tarih boyunca bircok devlet kuran Turklerin edebiyat alaninda verdigi bircok onemli eseri akici bir dille irdelemektedir.
Әбдуақап ҚАРА, тарих ғылымдарының докторы, Мимар Синан көркем өнер университетінің профессоры:
– Биыл Қазақстан астанасы Нұр-Сұлтанға 22 жыл, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың туғанына 80 жыл толып отыр. Екеуі Қазақстан тәуелсіздік тарихында және дүниежүзі қазақтарының тарихында ерекше орынға ие. Нұр-Сұлтан қаласы бүгінде Қазақстан тәуелсіздігінің символы және ұлы табысы. Өйткені қысқа уақытта қазақ халқы Арқаның төсінде заманауи және әлемге үлгі боларлық әдемі қала салды. Әлемде бұл некен-саяқ кездесетін құбылыс. Сонымен қатар бұл Ұлы дала мәдениетінің бүгінгі өкілі болып саналатын қазақтардың қала мәдениетін де мықты меңгергенін әйгілеп отыр. Бұған дейін қазақтар және оның арғы аталары тек мал соңында жүрген көшпенді халық ретінде көрсетілді. Бұл қате пікір еді. Өйткені түркілер ежелгі тарихтан әрі көшпелі, әрі отырықшы халық еді. Оның бірсыпырасы көшіп-қонып жүріп мал бақса, екінші бір бөлігі қала салып, жер жыртып, егіншілікпен және саудамен айналысқан еді. Міне, бүгін қазақтар мұның екеуін де бірдей табыспен іске асырған дара түркі халқы болып отыр.
2020 жыл ұлы ақын, ойшыл Абайдың 175 жылдығы болуына байланысты, соңғы күндері оның өлеңдері мен қара сөздерін қайта оқып ойланып толғанып жүрмін. Қара сөздерінің бірінші сөзінде Абай жер ортасы жасқа жеткенін айтып өткен өмірін қорытындылап қалған өмірінде не істеп не істей алмайтынын айтады.
Kazak Türkleri arasında yazılı edebiyatın gelişmesi Abay Kunanbayoğlu (1835-1908) ile başlamış olmasına rağmen, sözlü edebiyatın tarihi çok eskilere dayanır. Kökü M.Ö. dönemlerde yaşamış Hunlara kadar uzanan Bozkır Türk Kültürünün yaşayan temsilcileri arasında önemli bir yere sahip Kazak Türklerinde destan, efsane, şecere, bilmece, atasözleri, koşma, mani ve ağıt şeklindeki sözlü edebiyat ürünleri çok zengindir. Bu ürünlerde biz Kazak Türklerinin tarih sahnesine çıkışına ait birçok bilgilere rastlamaktayız.
Tonyukuk (716), Kül Tigin (732) ve Bilge Kagan (735) anıt yazılarından oluşan Orhun Abideleri ilk Türk tarihinin yazılı kaynaklarından olduğu gibi, Türk adının da geçtiği ilk Türk metin olarak Türk tarih ve kültüründe önemli bir yere sahiptir. Kitabeler Göktürk devletinin kuruluşu, devlet stratejisi hatta ideolojisini ortaya koyar.
Özellikle Türk lehçelerinden çeviri, çoğunluğun zannettiği gibi hiç de kolay bir iş değildir. Şahsen ben zaman zaman Kazakçadan Türkçeye çevri yaptığım zamanlar çok zorlanıyorum. Çünkü, Kazakça insan huy ve davranışları, tabiat tasvirleri açısından çok zengin bir dildir. Bazen Kazakçasını anlıyorum, ama Türkçesini oturtmakta çok zorlanıyorum.
