Алтайдан шыққан, Гималаяны асып Тибеттен өтіп Үндістан мен Пәкістан арқылы 1953 жылы Түркияға барған қазақтардан Халифа Алтайдың өмірі мен идеялары зерттеліп түрік тілінде кітап ретінде жарияланды. Тәуелсіздік алғаннан кейін 1992 жылы Қазақстанға бір жолата көшіп барған Халифа Алтай Кеңестік кезеңде тамырына балта шабылған рухани өмірдің қайта қалпына келуі барысында талмай атамекенінде қызмет істеді. 2017 жылы Халифа Алтайдың туғанына 100 жыл толуына байланысты жарияланып отырған кітапта ғұламаның өмірі жан жақты баяндалғаннан кейін оның Қазақстанда дәстүрлі қазақ мұсылманшылығының терең тамыр жаюы барысында атқарған іс-қимылдары мен пікірлері де деректер негізінде келтірілген. “Анатолиядан атажұртқа рухани жетекші Халифа Алтай” деп аталған еңбектің авторы Қазыбек Исламбек осы тақырыпта 1999 жылы Ыстамбұлдағы Мармара Университетінде тарих ғылымдарының докторы, профессор Ахмет Қанлыдеренің жетекшілігінде магистрлік диссертация қорғаған. Алайда диссертацияда 1999 жылдан Халифа Алтай дүние салған 2003 жылға дейінгі уақиғалар орын алмауда. Автордың өтініші бойынша, кітаптың соңғы тарауы болған осы уақиғаларды біз жазып еңбекті толықтырдық.

Devamı…

Altaylardan çıkan ve Himalayaları aşarak Tibet’i geçerek Hindistan ve Pakistan’dan üzerinden 1953’te Türkiye’ye gelen Kazak Türklerinden Halife Altay’ın hayatı ve fikirleri kitap olarak yayınlandı. 1992’de bağımsızlığını kazanmasından sonra Kazakistan’a göç eden Altay Sovyet döneminde ağır tahribat görmüş manevi hayatın tekrar kazanılması için yorulmadan bıkmadan atayurdunda hizmet etti. Kitabın yazarı Kazıbek İslambek bu konuda 1999’da Marmara Üniversitesi’nde Prof. Dr. Ahmet Kanlıdere danışmanlığında Yüksek Lisans tezi hazırlamıştı. Ancak, eserde 1999’dan Halife Altay’ın 2003’te vefatına kadar olan gelişmeler yer almamıştı. Yazarın isteği üzerine kitabın son bölümünü oluşturan bu kısmı biz yazarak tamamladık.

Kitabın arka kapağında şu bilgilere yer verilmektedir: “Kazak Türklerinin Altay dağlarından başlayarak Türkiye’ye kadar süren Elishan Batur önderliğindeki 7 bin kilometre süren büyük göçünde aktif rol almış kişilerden birisi de Halife Altay’dır. Halife Altay, Kazak Türklerinin Pakistan’dan Türkiye’ye ulaşmasında en etkin rolü olan birkaç kişiden biridir. Dolayısıyla bu büyük göçün en önemli parçalarındandır. Halife Altay, Kazak Türkleri açısından sadece “Büyük Göç”ün önemli bir parçası olmasının dışında en önemli maneviyat önderlerindendir. Tarihte birçok özelliği yani hem toplumsal liderliği, hem de maneviyat önderliğini kendinde bir araya getirmiş ender insanlardandır. Bunların dışında Halife Altay, büyük Türk edebiyatçılarından ve kültür aktarımcılarından birisidir.

Türkiye’de 1981’de Kültür Bakanlığı yayınları arasında çıkan ve Kazak tarihi ve kültürünü anlatan “Anayurttan Anadolu’ya” çalışmasıyla tanınan Halife Altay’ın ismi Kazakistan’da özel bir öneme sahiptir. 1988’de Kur’an-ı Kerim’in tarihte ilk defa Kazak Türkçesindeki mealini hazırlayan Altay, bağımsızlığını kazandıktan sonra hiç tereddüt etmeden Anadolu’dan anayurduna göç etmiş ve 2003’te Almatı’da vefatına kadar kendisini irşat çalışmalarına adamıştır. SSCB’nin çökmesiyle din özgürlüğüne kavuşan Kazakistan’da hem dini bilgilerin tekrar kazanılması, hem de dinde batıl inançların, hurafelerin ve aşırılıkların yer almaması için mücadele etmiştir.

Halife Altay, Türkiye’ye geldikten sonra “Altay” soyadını almasını şu şiirle Malatya otele gelen escort anlatmıştır:

“Altay” dep lakap atım koyulğanı, Bir arman orındaldı oyumdağı. Estelik tuvgan jerdin atın saktav Änşeyin kezdey soktan koyulmadı!

“Altay” olarak soyadım konya rus escort koyuldu, Bir hayalim böylece yerini buldu. Amacım vatanımın ismini korumak, Boşuna laf olsun diye koyulmadı!”

Prof. Dr. fethiye escort Abdulvahap Kara

Түркия қазақтарының көш жетекшілерінен Елісхан батыр Әліпұлының өмірін арқау еткен Қазақстан Жазуышлар одағының, Еуразия жазушылар одағының мүшесі, жазушы Жәди Шәкенұлының «Қаралы көш» атты тарихи романы түрік тіліне аударылды. Кітаптың тұсаукесері 2016 жылы, 10 қарашада Ыстамбұлда ТҮЙАП халықаралық кітап жәрменкесінде өтті. Нұргүл Берікболова түрік тіліне аударған және сапалы түрде “Календер” баспасынан шыққан кітапқа оқырман ықыласы зор болған. Баспагер кітапқа мұндай зор көңіл болушілік болады деп ойламғандықтарын айтты. Кітаптың түрік тілінде басылып оқырман қолына тиуіне мұрындық болған “Қазақ-түрік білім және зерттеу қоғамы (КАТЕАД) төрағасы Серкан Дінчтүрк те “әсіресе Түркиялық қазақтардың ұрпақтары болған жастар 2016 жылы, 12-20 қарашада бір апта бойы жалғасқан Ыстамбұл халықаралық кітап жәрменкесіне келіп аудармашыға қол қойғызып кітаптан алып тұруы бізді қуантты. Шәкенұлының еңбегін аудартқанымыздың орынды болғанын дәлелдеді” деғенді айтты.

Devamı…

Müslüman Türk aleminin bir büyüğü, Kazak Türklerinin büyük din alimlerinden Halife Altay 15 Ağustos 2003 sabahında Almatı’da 86 yaşında vefat etti. Kur’an-ı Kerim’in Kazak Türkçesindeki ilk mealini hazırlayıp 1988’de İstanbul’da yayınlayan Altay, bağımsızlığını kazanmasından ölümüne değin beri Kazakistan’da yaşadı. Dini eserleri ve ilmi kişiliğiyle Kazakistan’da büyük saygı ve sevgi gören Halife Altay 70 yıllık Sovyet yönetiminden sonra, İslami bilgilerin ve kültürün canlandırılması için yaptığı çalışmalar ön plana çıktı. Bu amaçla Almatı’da kurulan İnabat isimli derneğin şeref başkanlığını yürütmekteydi. Aynı zamanda tarihçi ve etnograf olan Halife Altay’ın Türkiye’deki Kazakların tarih ve örf-adetlerini konu alan eseri “Anayurttan Anadolu’ya” 1981 yılında Ankara’da Kültür Bakanlığı yayınları arasında çıkmıştı. Bu eser, 1994 yılında, Kazakistan Yazarlar Birliği tarafından “Alaş Ödülüne” layık görüldü. Kazakistan’ın bağımsızlığının 10. yılı kutlamaları çerçevesinde, Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Halife Altay’ı Kazakistan millî kültürüne yaptığı hizmetlerinden dolayı altın madalya ile taltif etti.

Halife Altay, 15 Aralık 1917’de Doğu Türkistan’ın Altay bölgesinin Şingil kazasında Akif Bey ve Melike Hanım’ın kurdukları yuvada dünyaya geldi. İlk dini eğitimini Muaviye İsabey ile Ahmet Ali Caysanbayoğlu’ndan aldı. 16 yaşından itibaren köyde imamlık yapmaya başladı. Altay’ın ailesi 1938’de Doğu Türkistan’dan hicret ederek Hindistan’a yerleşti. Buradan 1953’te Türkiye’ye geldi. Halife Altay ilk eserini 1977’de “Kazak Türklerinin Şeceresi” adıyla İstanbul’da yayınladı. 1980’de Kazak Türkçesinde “Kur’an Yolu ve İmanın Şartları” kitabı ve göç anılarını manzum bir şekilde anlatan “Esteliklerim” yayınlandı. 1993’te Kazakistan’a yerleşen Halife Altay burada Kazak Türkçesinde dini sahada bir çok esere imza attı.

Çalışmaları ve hayatı çok sayıda kitap, makale ve televizyon belgesellerine konu olan Halife Altay 17 Ağustos 2003 Pazar günü Almatı’da devlet töreniyle defnedildi. Cenazeye Kazakistan’ın önde gelen siyaset ve kültür adamlarının yanı sıra sanatçıların ve kalabalık bir vatandaş topluluğu katıldı. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Halife Altay’ın ailesine gönderdiği başsağlığı mesajında, Halife Altay’ın dini ve milli sahadaki hizmetlerini takdirle karşıladığını ifade etti.

Hizmetleri Türk-İslam âleminde hiç unutulmayacak olan Halife Altay önümüzdeki sene 100. doğum yılı olması vesilesiyle Kazakistan, Türkiye ve Avrupa ülkelerinde çeşitli etkinliklerle anılacaktır. İstanbul’daki Kazak Türkleri Eğitim ve Araştırma Derneği’nin (KATEAD) Altay’ın hayatı ve çalışmaları hakkında bir kitap yayınlayacağı ve yakın bir gelecekte uluslararası bir etkinlikle İstanbul’da bir toplantı düzenleyeceği bildirildi. Dernek yetkililerini bu kararlarından dolayı kutluyorum. Kazakistan’da manevi değerlerin kazanılmasında büyük emekleri olan Halife Altay’ı bu vesileyle bir kez daha rahmetle anıyorum. Ruhu şad, mekânı cennet olsun!

Prof. Dr. Abdulvahap Kara