TÜRK DÜNYASI II. EDEBİYAT DERGİLERİ KURULTAYI VE I. KAŞGARLI MAHMUT HİKAYE YARIŞMASI
20 Aralık 2008’de Gazi Üniversitesi Konser Salonunda yaptığı açılış konuşmasında Avrasya Yazarlar Birliği Başkanı Yakup Deliömeroğlu Çin’deki Uygurlardan Balkanlara kadar çeşitli Türk halkları arasında Kaşgarlı Mahmut Hikâye Yarışması jürilerinin eş zamanlı olarak çalışarak dereceye giren hikayeleri tespit ettiğini söyledi. Tüm Türk ülkelerinde yarışmaya bin kadar hikaye katıldı. Bunlardan dereceye girenler şunlar oldu:
Zakir Sadatlı (Azerbaycan), Gülsire Gizzetullina (Başkurt), Kemal Bayatlı (Irak), Berdi Salur (İran Türkmensahra), Ömirjan Abdihalıkulı (Kazakistan), Seyran Süleyman (Kırım), Elmira Ajkanovo (Kırgızistan), Nazar Eşenkul (Özbekistan), Asuman Güzelce (Türkiye) ve Ablekim Zordun (Uygur). Ülke birincilerine 500 euro, ikinciye 300 euro, üçüncüye 200 euro ve mansiyon 100 euro ödül verildi. Ayrıca tüm yarışmacılar arasında yapılan değerlendirme sonucunda hepsinin içinde birinci olan 6.000 euro, ikinciye 4.000 Euro, üçüncüye 2.000 euro ve üç mansiyon 1.000’er euro ödül verilmesi kararlaştırıldı.
22 Aralık 2008 tarihinde yapılan açıklamaya göre, tüm Türk Dünyası çapında dereceye girenler olarak birinci Asuman Güzelce (Türkiye), ikinci Ablekim Zordun (Uygur), üçüncü Zakir Sadatlı (Azerbaycan), mansiyonlar Elmira Ajıkanova (Kırgızistan), Kemal Beyatlı (Irak), Seyran Süleyman (Kırım) ödüllerini Kültür Bakanı Ertuğrul Günay’ın da katıldığı törende teslim aldılar.
Gerçekten bu yarışma boyutları ve muhtevası açısından Türk Dünyası edebiyatlarının ortak çalışmaları açısından önemli bir tarihi adım oldu. Avrasya Yazarlar Birliği bu organizasyonu kısıtlı imkanlarına rağmen başarıyla gerçekleştirdi. Bunda elbette yarışmaya adı verilen büyük Türk bilgini Kaşgarlı Mahmut’un ruhaniyetinin ve bu sene UNESCO tarafından dünyada onun 1000. yılı olarak kutlanmasının rolü büyüktür. Kurultay çalışmaları sırasında edebiyat dergilerinin yöneticileri bu güzel organizasyonu her sene devam ettirilmesini karara bağladılar.
Avrasya Yazarlar Birliği Başkanı Deliömeroğlu kurultayın organizasyonuna geçen sene olduğu gibi bu sene de TİKA’nın sponsor olarak önemli katkı sağladığını, ayrıca bu sene Gazi Üniversitesi ile TÜRKSOY Başkanı Düsen Kaseinov’un da destek verdiklerini şükranla ifade etti.
TÜRKSOY Başkanı Düsen Kaseinov açılış töreninde yaptığı konuşmada Türk Dünyasında TÜRKSOY’un katılmadığı hiçbir ortak etkinliğin olmadığını söyledi. Ayrıca bu etkinliğe katılmaktan büyük bir mutluluk duyduğunu da belirtti. Kazakistan eski Kültür Bakanlarından Kaseinov Nobel ödüllü bir Türk yazarının eserlerini niçin Kazakça değil de, Rusça veya başka bir dildeki tercümelerinden okumak zorunda kalındığına dikkati çekti ve Türk Dünyasındaki önemli edebi eserlerin kardeş dillere çevrilmesinin gerekli olduğunu, bu hususta Kardeş Kalemler gibi dergilerin sayısının çoğalmasının lüzumuna işaret etti. TÜRKSOY’un başkanlığına 2008 Mayıs ayının sonunda seçilen Kazakistan eski Kültür Bakanı Düsen Kaseinov’un tüm konuşmasını Türkiye Türkçesinde yapması da büyük takdir topladı.
Törende Türk Dünyasının çeşitli ülkelerinden gelen edebiyat temsilcileri birer selamlama konuşması yaptılar. Kazakistan’da yayınlanmakta olan Culdız (Yıldız) dergisinin yayın yönetmeni Ulukbek Esdevlet konuşmasında dünya kültürüne Türk edebi eserlerinin önemli katkı yaptığını, bunlar arasında Kazak edebiyatının önemli isimleri Abay, Muhtar Avezov, Şahkerim Kudayberdioğlu, Olcas Süleymanov, Mağcan Cumabayev’in de bulunduğunu söyledi. Onun belirttiği üzere, XX. yüzyılın başında Anadolu’da Kurtuluş Savaşı verilirken, Kazakistan’da Mağcan “Uzaktaki Kardeşime” isimli şiiri ile bu mücadeleye manevi destek vermeye çalışmıştı. Bu o dönemde bile Kazak kardeşlerinin Anadolu Türklüğüne olan sevgisini göstermektedir. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Türk ülkelerinin birbirleriyle yakınlaşıp kaynaşma imkanı doğdu. Bir Kazak atasözünün “Dört kişi birlik olursa, tepedeki gelir. Altı kişi kavgalı olursa, ağızdaki gider.” dediğini hatırlatan Esdevletov “biz birlik olursak bir çok şeyi çözebiliriz” şeklinde konuştu.
Horasan Türkmenlerinin Varlık Dergisi adına toplantıya katılan Oğulmaya Samizade “Mahmut Kaşgarlı yarışması Türk Dünyası Edebiyatını bir araya getirdi. Bu, Mahmut Kaşgarlı’nın bin yıl sonra ortaya çıkan kudretidir.” dedi.
Kırgızistan’dan toplantıya katılan Yazarlar Birliği Başkanı Omar Sultanov “1993 yılında Turgut Özal Kırgızistan’a geldiğinde ‘XXI. Yüzyıl Türk asrı olacaktır’ demişti. O zaman bu sözün ne anlama geldiğini tam anlayamamıştım. Cengiz Aytmatov vefat ettikten sonra Türkiye’nin Elazığ, İstanbul ve diğer şehirlerinde anma toplantıları düzenlendiğini duyunca Özal’ın sözlerinin ne manaya geldiğini anlamaya başladım.” diyerek Türk Dünyasındaki kültürel birliğin hayal olmadığını dile getirdi.
Çuvaşistan’dan toplantıya katılan İlya İvanov, Türk Dünyasının en uzak diyarlarından birinden selam getirdiğini söyledi. Bir çok Türk ülkelerinde olduğu gibi Çuvaşlarda milli edebiyat ve milli kimlik problemlerinin yaşandığını belirterek, Çuvaşların kendi kimliklerini korumak ve geliştirmek için kardeş Türk halklarının desteğine muhtaç olduğunu ifade etti.
Kardeş Kalemler dergisi adına konuşan İmdat Avşar fikirde ve işte birliği sağlamak için önce dilde birliği sağlamanın gerekli olduğunu vurguladı. Bunu en iyi anlayanın da Kaşgarlı Mahmut olduğunu belirtti.
Açılış toplantısının sonunda Türkiye’deki dil ve edebiyat araştırmalarının yıldız ismi Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun “Kaşgarlı Mahmut ve Divanu Lügatit Türk” konulu açılış konferansı verdi. “Kaşgarlı Mahmut meşhur eserini yazdığı XI. yüzyıl Türk asrı idi. 1000 yıl geçtikten sonra XXI yüzyıl da Türk asrı oluyor.” dedi.
Ercilasun Kaşgarlı Mahmut’un Türklüğüyle övünen bir şahsiyet olduğuna dikkati çekerek şunları söyledi: “Türk adını bize Tanrı vermiştir. Başka ismini Tanrı’nın verdiği ikinci bir millet var mıdır? Kaşgarlı Mahmut eserinde bir kudsi hadisten bahsederek “Tanrı: benim bir ordum vardır ki, onlara Türk adını verdim ve onları Doğu’ya yerleştirdim. Bir millete kızarsam onları bu ordumla cezalandırırım, demiştir.
İkinci bir hadiste Peygamberimiz “Türk dilini öğreniniz. Çünkü onların hakimiyeti uzun sürelidir.” demiştir.
Kaşgarlı Mahmut ulusalar arası alanda milletinin dilini başkalarına öğreten ilk kişidir. Bugün dünyada böyle kurumların olduğunu herkes bilir. Mesela Almanların Goethe, Fransızların Berlitz, bizim TÖMER kurumlarımız dil öğretir. Ancak bunların ilk başlatıcısı Kaşgarlı Mahmut olmuştur.
Şimdi Kültür Bakanlığı’ndan Divanu Lugatit Türk’ün tıpkı basımı çıktı. Onları satın alınız ve çocuklarınıza armağan ediniz. Bunlar Türklerin büyük ve temel eserleridir. Evlenen çocuklara, onların çocuklarına armağan edeceğiniz, kütüphanenizin en güzel yerinde duracak abide eserlerdir. Bu tıpkı basımı hemen almazsanız tükenir, bir daha bulamazsınız. Bu arada Divanu Lugatit Türk’ü yok olmaktan kurtaran Ali Emiri Efendi’nin adını, onu bastırıp yayınlayanlar Kilisli Rıfat Efendi, Talat Paşa, Ziya Gökalp gibi isimleri de anmadan geçersek vefasızlık olur.”
Öğleden sonra Gazi Üniversitesi’nin Gölbaşındaki Sosyal Tesislerinde iki gün sürecek oturumlara geçildi. Tesislerde sadece konuşmacıların katıldığı, sakin ve samimi ortamda geçen oturumlarda Türk Dünyasında edebiyat alanında ortaklaşa nelerin yapılabileceği ve Türk ülkelerinin basın yayın tarihleri konusunda fikir alışverişi yapıldı. Yaklaşık 30 kadar katılımcı vardı. Bunların bazıları Bakü Azerbaycan dergisinden İntikam Kasımzade, Bakü Ulduz dergisinden Elçin Hüseyinbeyli, Almatı Culdız dergisinden Ulukbek Esdevlet, Almatı Edebiyat Aydını dergisinden Talaptan Ahmetjan, Bişkek Kırgız Adabiyatı dergisinden Omar Sultanov, Kırım Yıldız dergisinden Leniyara Selimova, Ufa Ag İdil dergisinden Gülnaz Kutuyeva, Kerkük Kardaşlık dergisinden Mehmet Ömer Kazancı, Kardeş Kalemler dergisinden İmdat Avşar, Yüzakı dergisinden Mehmet Ali Eşmeli ve Işık dergisinden Şemsettin Küzeci idi. Ayrıca bir dergi yönetici olmamakla birlikte Kaşgarlı Mahmut Hikaye Yarışmasında dereceye girenler ile edebiyat ile yakından alakalı olanlar da vardı. Bunlar Bakü’den Zakir Aslanov ve Bakşeyiş Askarov, Almatı’dan Ömirjan Abdihalık Bişkek’ten Elmira Acıkanova, Kırım’dan Seyran Süleyman, Çubuksarı’dan İlya İvanov, İran’dan Afieh Eslami Gomeshtapeh ve Oğulmaya Samizade idi.
Tüm bu isimler arasında edebiyatla doğrudan alakası olmayıp katılan tek ayrıcalıklı kişi galiba bendim. Bu katılımı hak etmek için doğrusu elimden geleni yaptım. Kazak katılımcıların konuşmalarını Türkiye Türkçesine aktarmaya çalıştım. Ayrıca bir tarihçi olarak bu yazımla da bu tarihi kurultayın tarihini bu satırlarla yazmaya ve tüm edebiyat severlere duyurmaya çalışıyorum. Başkalarını bilmiyorum ama kendim böyle saf edebiyat konuşulan toplantılardan büyük bir haz alıyorum. Böyle toplantılarda insanın tüm stres ve yorgunlukları geçiyor. Adeta kendinizi başka bir dünyada hissediyorsunuz. Bu sebeple edebiyat alanından olmadığımız halde bizi toplantıya davet etme lütfunda bulunan organizatörlere şükranlarımı arz etmek isterim.
Oturumlardan birinde söz sırası gelen Kardeş Kalemler dergisinden İmdat Avşar Türkiye’de ve Türk Dünyasında çok sayıda edebiyat dergilerinin yayınlandığını ifade ederek Kardeş Kalemler dergisinin Balkanlardan Orta Asya’ya Türkçe konuşan halkların ortak edebi platformu olmaya aday olduğunu söyledi. Ayrıca “Kaşgarlı Mahmut Hikaye Yarışması ile ilk defa Türk Dünyasında edebiyatında alanında bir birliktelik meydana geldi. Bu yarışma ile Türk Dünyasında bir heyecan doğdu. Bu böyle Kaşgarlı Mahmut adında her sene devam ettirilmelidir.” dedi.
Kırgızistan’dan Omar Sultanov “Sovyet döneminde Moskova’da yayınlanan Novi Mir dergisinde ilk defa Cengiz Aytmatov’un Cemile isimli romanı yayınlandı. Bu romanın başarısından sonra diğer Türk yazarlarına da yol açılmıştı. Kardeş Kalemler dergisi de buna benzer yol izlemelidir. Türk Dünyasındaki önemli edebi eserler, öykü, şiir vs. burada yayınlanmalıdır. Daha yakınlarda Moskova’daki Literaturnaya Gazeta yeni yetişmekte olan Kırgız yazarlarını tanıtan bir yazı için sipariş verdiler. Bunun gibi Kardeş Kalemler dergisi de Türk ülkelerindeki edebiyat akımları, önemli eserler ve yazarları tanıtan yazılar için altı ay, üç ay önce sipariş vererek yazdırmalıdır. Mesela şimdi Kazak yazarlar arasında hangi edebi akımların revaçta olduğunu tanıtan bir yazı yer alsa, o zaman Kardeş Kalemler dergisi aranan bir dergi haline gelir. Ancak bu yazılar kuvvetli kalemlere yazdırılmalıdır.” şeklinde konuştu.
Çuvaşistan’dan İlya İvanov Çuvaşların proto Oğurlardan geldiğine dikkat çekti. Çuvaşların nüfusunun kendi ülkelerinde gittikçe azaldığını söyledi. “Ekonomik problemlerden dolayı Çuvaşlar başka ülkelere gitmek zorunda kalıyorlar. Beş asırdır Rusya’nın yönetiminde yaşayan Çuvaşlar XIX. yüzyılda yazılı edebiyata sahip olmuşlardır. XVIII. yüzyıla ait çok az sayıda misyonerlerin Çuvaşça metinleri mevcuttur. Gün geçtikçe Çuvaş milli edebiyatının önemi azalmaktadır. Şu anda Tuvandil isimli edebiyat dergisi tek olarak yayın hayatını sürdürmeye çalışmaktadır. Bunun sebeplerinden biri Çuvaş yazarlarının kardeş edebiyatlar ve yazarlar konusunda bilgilerinin az olmasında yatmaktadır. Çuvaşistan’ın TÜRKSOY üyesi olmaması da bir dezavantajdır. Rus dilinde yayın yapan edebiyat dergisi çoğunlukla Rus ve diğer Batı yazarlarının eserlerinin tercümelerini yayınlamaktadır. Ayrıca Çuvaş yazarlar arasında bir birlik olmayışı da önemli bir faktördür. Günümüzde Çuvaşistan’da üç ayrı yazarlar birliği faaliyet göstermektedir. Bu sene önemli bir faaliyet gerçekleştirilip Kemal Çapraz anıldı. Böylece ilk defa Çuvaşistan’da Türkiye’den bir şahsiyeti anma toplantısı yapıldı. Orada Abdülhak Hamit’in “Makber” şiirini okundu.” dedi.
Kazakistan Culdız dergisi yayın yönetmeni Ulukbek Esdevlet dergilerinin 86 yıldır yayın hayatını sürdürdüğünü söyleyerek şunları dile getirdi: “Sovyet döneminde Muhtar Avezov gibi klasiklerin eserlerinin basıldığı derginin tirajı 200 bine kadar çıktı. O zamanlar tekti. Şimdi Calın, Tumar, Tan Şolpanı ve Altın Tamır gibi birkaç edebi dergi yayınlanmaktadır. Ayrıca her eyaletin kendisine ait yerel edebiyat dergileri de mevcuttur. Çeviri eserlere hasredilmiş edebiyat dergileri de bulunmaktadır. Bunlarda dünya edebiyatının örnekleri Çince, Rusça ve diğer Batı dillerinden çevrilerek yayınlanmaktadır. Bundan başka yakınlarda Avrasya Edebiyatı dergisini Kazakça, Rusça ve İngilizce olmak üzere üç dilde yayınlama kararı alındı. Culdız dergisi olarak Kardeş Kalemler dergisi ile işbirliğine hazırız. Elbette tüm yazıları değil ama bazı yazıları Kazakçaya çevirerek yayınlayabiliriz. Son sayımız olan Aralık sayısında Nihal Atsız’ın Bozkurtların Ölümü isimli eserini Kazakça yayınladık.”
Gazi Üniversitesi Gölbaşı Tesislerinde dört oturumda tüm temsilcilerin konuşmalarını tamamladıktan sonra hazırlanan II. Türk Dünyası Edebiyat Dergileri Kurultayı sonuç bildirgesinde şu karar alındı: 1. Türk İzmir escort Dünyası Edebiyat Dergileri Kongresi Daimi Konseyi eş başkanlıklarına Kırgızistan’dan Kırgızistan Adabiyatı Gazetesi Genel yayın Yönetmeni ve Kırgızistan Yazarlar Birliği Genel Başkanı Omar Sultanov ile Irak’tan Kardaşlık Dergisinin Genel Yayın Yönetmeni Mehmet Ömer Kazancı’nın seçilmelerine, Genel Sekreterliğe Azerbaycan’dan Ulduz Dergisi Yayın Yönetmeni Elçin Hüseyinbeyli üyeliklere ise Kazakistan’dan Culdız Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Ulukbek Esdevlet, Kırım’dan Yıldız Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Leniyara Selim, Başkurtistan’dan Ag İdil Dergisinin Genel Yayın Yönetmeni Gülnaz Kutueva’nın seçilmeleri;
2. Birinci Kongrede kararı alınan
a) Kardeş Kalemler Dergisinin Türk Dünyasının ortak edebiyat dergisi ilan edilmesi, bu dergi için Kongreye İzmit escort üye dergilerin yazı göndermeleri, bu yazıların gönderen derginin logosu ile Kardeş Kalemlerde yer alması uygulamasını başarıyla yapıldığı,
b)Kongre üyesi dergilerin kendi aralarında dergi mübadelesi yaptıkları,
c) Kaşgarlı Mahmut Adına 2008 yılında uluslararası hikâye yarışmasının başarı ile düzenlendiği,
d) Dergiler arasında yazı değişimlerinin yapıldığı memnuniyetle tespit edilmiştir.
3. Kongre, geçen yıl Kadıköy escort kararı alınan internet portalının geliştirilerek kurulmasına, Kardeş Kalemler’de kongre üyesi dergilerin e-posta adresleri yayınlanması;
4. Ortaklaşa Türk Dünyası Edebiyat Yıllığının hazırlanmasına, edebiyatın gelişimi için karşılıklı yardımlaşma ve dayanışmanın geliştirilmesi;
5. Hikâye yarışmasının devam ettirilmesi;
6. Üçüncü Türk Dünyası Edebiyat Dergileri Kongresinin tarih ve yer seçimine Avrasya Yazarlar Birliği’nin yetkilendirilmesi;
Böylece Ankara’da II. Türk Dünyası Edebiyat Dergileri Kurultayı başarıyla sonuçlandırıldı. Avrasya Yazarlar Birliği’nin kısa zamanda önemli çalışmalara imza attığını söyleyebiliriz. Gerçekten de üst üste iki yıl Türk Dünyası edebiyat dergileri yöneticilerini bir araya getirmek ve ilk defa Türk Dünyasında bir hikaye yarışması düzenlemek basit görünmekle birlikte dev faaliyetlerdir. Bu sebeple bunların düzenlenmesinde emeği geçenlere teşekkür ediyor, edebiyattaki ortak çalışmaların artarak devam etmesini temenni ediyoruz.
Doç. Dr. Abdulvahap Kara