КАПИТАЛИЗМ ӨЛДІ – ТЕХНО-ФЕОДАЛИЗМ ТАҚҚА ОТЫРДЫ
Грекияның MERA25 партиясының төрағасы және бұрынғы қаржы министрі Яннис Варуфакис жаңа шыққан кітабында капитализмнің аяқталғанын және оның орнына “техно-феодализм” деп аталатын жаңа экономикалық жүйе келгенін айтады.
Варуфакис бұл жаңа жүйені “бұлттық капитал” (cloud capital) деп аталатын капиталдың мутациясы басқарады деп түсіндіреді. Бұлттық капитал – цифрлық платформалар (Amazon, Google, Apple және т.б.) арқылы жеке тұлғалардың қалауын қалыптастырып, оларды басқаратын және тұтынушылардың тегін еңбегін пайдаланатын жүйе.
Бұл жүйе жеке тұлғалардың қалауын басқарып, шынайы нарықтарды айналып өтіп, өнімдерді тікелей сатады және пайдаланушылардан деректер жинап, үлкен табысқа жетеді. Осы процесте пайдаланушылар феодализмдегі шаруа сияқты платформаларға тегін еңбек ететін құлдарға айналады.
Варуфакистің пікірінше, капитализмді жойған нәрсе – капиталдың өзі, бірақ бұл өнеркәсіптік революциядан туындаған капитал емес, соңғы 20 жылда пайда болған бұлттық капитал. Бұл мутация капитализмнің екі негізгі тірегін, яғни нарықтар мен пайданы жойды.
Нарық пен пайда өз орнын бұлттық платформалар арқылы табыс алатын жалға беру жүйесіне қалдырды. Енді капиталистік өндірушілер бұлттық платформаларға тәуелді болып, осы цифрлық феодалдық жүйенің құлына айналды.
Бұл бұлттық капиталдың иелері – оларды бұлтшылар деп атайық – қазір бұрын-соңды болмаған күшке ие болуы таңқаларлық па? Пролетарлардан алып артық құнды алу; дерлік барлық адамдардан есепсіз мөлшерде тегін еңбек; Ал вассал капиталистерден – сатушылардан – есіңнен тандырар бұлт жалдарын жинау? Генри Форд немесе Руперт Мёрдоктан әлдеқайда қуатты болулары таңқаларлық па?
“Бір минут” деп тұрғандайсыз. “Джефф Безос шынымен Генри Фордтан ерекшелене ме? Олардың барлығы бірдей монополиялық капиталист емес пе? Монополистер ме?” Жоқ, amazon.com монополиялық капиталистік кәсіпорын емес.
amazon.com сайтына кірген сәтте сіз капитализмнен мүлдем шығып кетесіз! Әрине, ол сатып алушылармен және сатушылармен жұмыс істейді. Иә, бұл үлкен сауда платформасы, бірақ жоқ, ол мүлдем нарық емес! Джефф есімді бір адам бәріне иелік етеді. Бірақ ол тек монополист қана емес, әлдеқайда көп нәрсе.
Джефф дәстүрлі капиталистердің өз платформасында сатқан өнімдерді шығаратын зауыттардың иесі емес, олар өз саудасын жүргізу үшін оның платформасын пайдалануына мәжбүр. Оның неге ие екендігі әлдеқайда маңызды:
– Джефф сіз қандай өнімдерді көретініңізге және қайсысын көрмейтініңізге шешім қабылдайтын алгоритмге ие – ол сізді мінсіз тану үшін сіз үйреткен алгоритм және ол сонымен бірге мінсіз таныс сатушымен сізді сәйкестендіреді. Әрбір сәйкестік мүмкіндігін барынша арттыру үшін жасалған бұл процесс Джефф үшін сіз сатып алған затқа сатушыдан талап ете алатын ең жоғары жалға алымды қалыптастырады:
– Cіз төлегеннің 40%-на дейін бұлтшы Джеффтің қалтасына түседі!
Варуфакис бұл жаңа жүйенің адамдарды “тұманды желі” ішінде қамап, олардың жеке автономиясын жойып жатқанын айтады. Мұндай жағдайда әлеуметтік демократияны іске асыру мүмкін емес. Дегенмен, Варуфакис техно-феодализмге қарсы еркіндікке жетуге болатынын және адамдар бұл жаңа қанау жүйесін түсініп, бұлттық капиталды қоғамдастыру үшін күресулері керектігін баса айтады. Әйтпесе, біз бұл олигархиялық техно-феодалдық жүйеге бағынуға мәжбүр боламыз.
Аталған кітап туралы мәлімет үшін қараңыз:
a video essay summarising the book